Wybierz swój język

BWT For You and Planet Blue - Technika uzdatniania wody

BWT for you and planet blue

WODY PODZIEMNE

Zawierają często podwyższone, przekraczające normę dla wód do picia i na potrzeby gospodarcze, stężenia substancji mineralnych i/lub organicznych pochodzenia naturalnego (neogenicznego) lub antropogenicznego. Spośród substancji pochodzenia naturalnego przekroczenia normy dotyczą najczęściej żelaza i manganu, niekiedy również azotu amonowego, substancji organicznych (barwa), siarkowodoru i siarczanów (VI). W zakresie zanieczyszczeń antropogenicznych podstawowy problem stanowią azotany(V) pojawiające się w znacznych ilościach w szczególności na terenach intensywnego rolnictwa oraz nieskanalizowanego osadnictwa. Stosunkowo często pojawiają się również zanieczyszczenia azotem amonowym i siarczanami (VI).

Wykorzystanie wód podziemnych wiąże się więc najczęściej z koniecznością ich uzdatniania. Jest ono stosunkowo proste, jeśli dotyczy żelaza i manganu, i można zrealizować je za pomocą napowietrzania oraz filtracji na filtrach ciśnieniowych w układzie zamkniętym. Wszelkie inne technologie komplikują procesy uzdatniania, a możliwość ich wykorzystania, szczególnie na małych ujęciach wiejskich, jest ze względów ekonomicznych ograniczona. Dotyczy to w szczególności wód zanieczyszczonych azotanami (V), ale także wód zawierających znaczne ilości substancji organicznych, azotu amonowego, a także żelaza i manganu.

Z uwagi na przeznaczenie zasobów wód powierzchniowych, jak i podziemnych do celów konsumpcyjnych i na potrzeby gospodarcze, obecność w nich bakterii jest najczęściej zjawiskiem niepożądanym. Niewskazana jest obecność bakterii zarówno heterotroficznych z grupy form chorobotwórczych (np. z rodzaju Salmonella), jak i saprofitycznych (np. promieniowców), których funkcje metaboliczne wywołują niekorzystne zmiany składu chemicznego wód (np. smak, zapach). Niepożądana jest też obecność chemoautotrofów (np. bakterii żelazowych, siarkowych), powodujących uszkodzenia, a niekiedy zniszczenie urządzeń (korozja) niezbędnych do eksploatacji danego źródła wody.

Biorąc pod uwagę występowanie mikroflory w środowisku naturalnym, jest ona znacznie uboższa w przypadku wód podziemnych w porównaniu ze zbiornikami powierzchniowymi, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym (zróżnicowaniem gatunkowym).

Doniesienia z ostatniego dwudziestolecia informują jednak o coraz liczniejszym występowaniu bakterii w wodach podziemnych, będącym wynikiem wzrostu zanieczyszczenia tych ostatnich. Flora bakteryjna stanowi dominujący element wśród organizmów tam występującym. W przypadku zanieczyszczenia wód materią organiczną zaczynają w nich dominować bakterie heterotroficzne. Niekiedy zwiększone ilości bakterii obserwuje się także w warunkach naturalnych, charakteryzujących się podwyższonymi stężeniami związków mineralnych. Są to m.in. bakterie wiążące żelazo, utleniające mangan oraz utleniające lub redukujące związki siarki. Ich wzmożony rozwój wpływa niekorzystnie na urządzenia wodociągowe i na jakość ujmowanych wód.

Bakterie występujące w wodach podziemnych wymagające usunięcia:

Promieniowce (Actinomycetales):

Należą do drobnoustrojów niezwykle uciążliwych w odniesieniu do wód zarówno podziemnych, jak i powierzchniowych. Rozkładając wielocząsteczkowe związki organiczne (chitynę, błonnik, ligniny, kwasy huminowe i fulwowe), wydzielają one do wody nieprzyjemny zapach, określany jako ziemisty, pleśniowy lub stęchły.

Bakterie żelazowe:

Występują one najczęściej w wodach podziemnych niż w powierzchniowych. Mogą także bytować w studniach, przewodach wodociągowych i w złożu filtracyjnym na stacjach uzdatniania wody. Do najczęściej spotykanych w wodach studziennych należą rodzaje: Galionella, Leptrothrix, Crenothrix, Clonothrix, Sphaerotilus, Siderocapsa, Sideromonas, Naumanniella i Thiobacillus (Ferrobacilus). Stanowią one niekiedy niekorzystny czynnik biologiczny w eksploatacji ujęć wody. Ich obecność w zwiększonych ilościach wpływa wyraźnie na barwę, smak i zapach wody.

Ilości komórek np. Galionella sp. Dochodzące do 4700 w 1ml nie powodują jeszcze zmiany cech organoleptycznych, przy około 10000 tych bakterii w 1ml zauważa się pojawienie jasnordzawego zabarwienia wody, a przy ok. 80000 jasnobrązowego. Zmienia się przy tym również zapach (na specyficzny) i posmak na lekko cierpki. Tak duże ilości bakterii występują jedynie podczas płukania sieci wodociągowej oraz przy nagłym zwiększaniu ciśnienia wody.

Bakterie manganowe:

Obok bakterii żelazowych ważną rolę w powstawaniu osadów w studniach i sieci wodociągowej odgrywają bakterie manganowe. Mogą one przyczyniać się również do powstawania niekorzystnych zmian cech organoleptycznych wody (metaliczny posmak, wzrost barwy i mętności). Występują one w wodach i osadach dennych zbiorników oraz w glebach bagiennych i bogatych w materię organiczną. W urządzeniach wodociągowych obserwuje się często efektywne odkładanie osadów zawierających mangan bez udziału klasycznych bakterii manganowych. Wybrane bakterie żelazowe (np. Sphaerotilus manganifera), łącząc zdolność utleniania soli żelaza (II) i manganu (II), kumulują w swych pochewkach wodorotlenek manganu (III) obok wodorotlenku żelaza (III). W świeżych osadach żelazowo-manganowych o luźnej, gąbczastej konsystencji wykrywa się często duże ilości bakterii żelazowych, podczas gdy w starych , silniej przylegających do ścian przewodów spotyka się tylko nieliczne, silnie zmacerowane szczątki tych mikroorganizmów . Zmniejszenie się wydajności studni jako wynik kolmatacji, na skutek rozwoju bakterii żelazowych i manganowych, było bardzo częstym zjawiskiem obserwowanym w Stanach Zjednoczonych, w rejonach położonych nad Zatoką Meksykańską, nad Atlantykiem i Oceanem Spokojnym.

Bakterie siarkowe:

Przedstawiciele tej grupy biorą udział w przemianach związków siarki. W wodach powierzchniowych spotyka się fotosyntetyzujące bakterie siarkowe purpurowe i zielone. Jedynie przypadkowo pojawiają się one w wodach podziemnych, ze względu na brak światła. Dostępu światła nie wymagają natomiast bakterie siarkowe autotroficzne chemosyntetyzujące oraz mikotroficzne i heterotroficzne. Wśród bakterii chemosyntetyzujących wyróżnia się bezbarwne nitkowate bakterie zwane siarkowodorowymi oraz nietworzące form nitkowatych bakterie tionowe. Do najpospolitszych bakterii siarkowodorowych zalicza się rodzaje: Beggiatoa, Tioploca i Thiothrix, odgrywające ważną rolę w zarastaniu i tworzeniu osadów w rurach wodociągowych i studniach.

Wody podziemne stanowią optymalne środowisko dla rozwoju bakterii redukujących siarczany (VI) w warunkach braku tlenu, przy niskim potencjale redoks oraz zawartości związków organicznych. W warunkach beztlenowych, wyniku dysymilacyjnej redukcji siarczanów(VI) wytwarza się siarkowodór (H2S), który reaguje z obecnymi w wodzie jonami metali, np. żelaza (II), tworząc trudno rozpuszczalny osad siarczku żelaza (II) (FeS).Najczęściej spotykanym gatunkiem cechującym się dużą aktywnością biochemiczną jest Desulfovibrio desulfuricans. Bakterie z rodzaju Desulfovibrio są czynnikiem korozji rur wodociągowych w warunkach beztlenowych. Oprócz desulfurykatorów mezofilnych są również bakterie redukujące siarczany (VI) w temperaturach podwyższonych, np. beztlenowiec Desulfotomaculum nigrificans aktywnie rozwija się przy optimum termicznym +55°C, wywołując przy tym zakłócenia w systemach grzewczych.

Działalność bakterii redukujących siarczany (VI) zdecydowanie obniża właściwości organoleptyczne wody do picia, wskutek nadawania jej nieprzyjemnego zapachu siarkowodorowego.

Dodatkowe uzdatnianie wody wodociągowej u odbiorców

Do doczyszczania wody wodociągowej służą domowe stacje doczyszczania wody, popularnie zwane filtrami domowymi, stosowanie których ma na celu usunięcie skutków wtórnego zanieczyszczenia wody w systemach wodociągowych oraz polepszenie jakości wody do picia. Domowe stacje doczyszczania wody dostępne są w zróżnicowanych układach technologicznych. W filtrach domowych mogą zachodzić procesy filtracji, sorpcji, wymiany jonowej, odwróconej osmozy, utleniania i mineralizacji wody. Nie oznacza to, że w każdym filtrze zachodzą te procesy łącznie.

Dobór konkretnego rozwiązania stacji doczyszczania wody zależy od jakości wody ujmowanej oraz od przeznaczenia wody. W procesie doczyszczania wody zakłada się konieczność usuwania z niej grubych zanieczyszczeń mechanicznej (np. rdza, piasek), zawiesin organicznych oraz mineralnych (wytrąconych tlenków i wodorotlenków metali żelaza, cynku i manganu), rozpuszczonych substancji organicznych i mineralnych, związków chloru, jonów wapnia i magnezu powodujących twardość węglanową wody, bakterii oraz końcowego wzbogacania wody w jony wapnia, czasami pozbawionej ich w wyniku przeprowadzonych procesów doczyszczania.

W celu realizacji wymienionych zadań stosuje się procesy filtracji, sorpcji, wymiany jonowej, odwróconej osmozy, utleniania, wzbogacania. W jednym urządzeniu może być przeprowadzony jeden proces lub kilka procesów prowadzonych w odpowiedniej kolejności.

All video

PODSTAWOWE PROCESY TECHNOLOGICZNE

 

Metody uzdatniania wody

Uzdatnianie wody polega na dostosowaniu jej właściwości fizykochemicznych do wymagań wynikających z jej przeznaczenia. Podstawowym czynnikiem decydującym o sposobie uzdatniania wody jest jej skład. Dlatego przed doborem technologii i uzdatniania wody konieczne jest wykonanie analizy fizykochemicznej przez profesjonalne laboratorium. Badania takie wykonują stacje sanitarno-epidemiologiczne, laboratoria kontroli środowiska lub laboratoria na wyższych uczelniach. Od prawidłowej oceny składu wody zależy dobór odpowiednich filtrów oraz efektywność usuwania z niej zanieczyszczeń.

Metody uzdatniania wody w zależności od występujących zanieczyszczeń

PODSTAWOWE WSKAŹNIKI JAKOŚCI WODY

image003

Mętność - wskaźnik jakości wody określany w mętnościomierzu Borisa przez porównanie badanej wody z odpowiednio przygotowanymi wzorcami; za jednostkę mętności przyjęto taka mętność, jaka powstaje, jeżeli do 1 dm3 wody destylowanej doda się 1 mg zawiesiny ziemi okrzemkowej lub kaolinu.

Barwa - wskaźnik jakości wody wyrażony w jednostkach barwy, tj. stopniach skali platynowo-kobaltowej (1° odpowiada barwie, jaka nadaje 1 mg Pt w postaci soli rozpuszczonej w 1 dm3 wody). Barwa wody jest wywołana obecnością substancji barwnych dostających sie do wody wraz ze ściekami, substancjami organicznymi pochodzącymi z gleby, związkami żelaza, koloidami albo zakwitami.

Zapach - wskaźnik jakości wody określany organoleptycznie za pomocą powonienia na podstawie skali natężenia zapachu: oznacza sie na zimno (z) lub na gorąco (g). podając natężenie zapachu wg 5-stopniowej skali:

 0 - brak zapachu;
 1 - zapach bardzo słaby;
 2 - zapach słaby;
 3 - zapach wyraźny;
 4 - zapach silny;
 5 - zapach bardzo silny.

Należy również wskazać grupę zapachu wg następującej klasyfikacji:

R - zapachy roślinne pochodzenia naturalnego, wywołane związkami organicznymi, które nie znajdują się w stanie rozkładu gnilnego (np. zapach ziemi, mchu, siana, torfu, kory drzewnej, zapach kwiatów itp.);

G - zapachy gnilne pochodzenia naturalnego, spowodowane obecnością * wodzie substancji organicznych znajdujących sie w stanie rozkładu gnilnego {np. zapach stęchły, zbutwiały, zapach pleśni, zgniłych jaj, fekalny, itp.);

S - zapachy pochodzenia nienaturalnego, specyficzne, wywołane obecnością związków niespotykanych w wodzie, jak fenol, nafta, chlor itp.

Odczyn - wyraża stopień kwasowości lub zasadowości wody i jest określany ilościowo stężeniem jonów wodorowych: pH=-lg [H+]

Oznaczenie pH wykonuje sie kolorymetrycznie lub elektrometrycznie. Wody o niskim odczynie pH odznaczają sie korozyjnością, natomiast wody o wysokim odczynie pH wykazują skłonność do pienienia się.

Twardość ogólna (całkowita) - właściwość wywołana obecnością substancji rozpuszczonych w wodzie, głównie soli wapnia i magnezu (również innych kationów, które występują jednak w dużo mniejszych ilościach, takich jak jony: żelaza, glinu, manganu oraz metali ciężkich). Twardość wody określa sie zawartością rozpuszczonych w niej soli wapnia i magnezu, wyrażonych w mval/dm3 (1 mg Ca2+/dm3 odpowiada 0,05 mval/dm3, a 1 mg Mg2+/dm3 - 0,082 mval/dm3).

Jednostki twardości - TABELA PRZELICZENIOWA

Jednostki twardości TABELA PRZELICZENIOWA 

Klasyfikacja wody wg jej twardości

Klasyfikacja wody wg jej twardości stopnie niemieckie 

Twardość ogólna klasyfikuje sie wg kationów (twardość wapniowa i twardość magnezowa) lub wg anionów (twardość węglanowa i twardość nie węglanowa).

Twardość ogólna jest suma twardości węglanowej i niewęglanowej lub sumą twardości wapniowej i magnezowej.

Twardość węglanowa (przemijająca) - jest spowodowana obecnością rozpuszczonych w wodzie wodorowęglanów, węglanów i wodorotlenków wapnia i magnezu. Podczas podgrzewania wodorowęglany wapnia i magnezu wytrącają sie częściowo z roztworu w wyniku odwracalnych reakcji rozkładu i hydrolizy. W wyniku tych reakcji twardość ulega obniżeniu.

Twardość niewęglanowa (stała) - jest spowodowana obecnością rozpuszczonych w wodzie chlorków, siarczanów i krzemianów wapnia i magnezu (nie rozkładają się i nie wytrącają z roztworu podczas podgrzewania wody).

Nadmierna twardość wody jest przyczyną powstawania kamienia kotłowego w urządzeniach pracujących na zasadzie wymiany ciepła ( zmniejszenia wydajno­ści procesu grzewczego), pralkach, zmywarkach do naczyń, bojlerach, rurach, na armaturach i ceramice sanitarnej. W urządzeniach pracujących na zasadzie wymiany ciepła, osady wapnia i magnezu powodują duże straty energii (1 mm warstwy osadów zwiększa zużycie energii o ok. 10%). Dodatkowo, osady w rurach wodociągowych stanowią idealne środowisko dla rozwoju najróżniejszych mikroorganizmów. Nadmierna twardość wody jest również przyczyną większego zużycia środków myjąco-piorących.

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz polskimi normami (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. (Dz.U. 2017 poz. 2294) twardość ogólna wody do picia powinna wynosić 60–500 mg CaCO3/l.

Zasadowość [alkaliczność) - wskaźnik określający zawartość wodorotlenków, wodorowęglanów i węglanów metali alkalicznych (Na, K) i metali ziem alkalicznych |Ca, Mg). Zasadowość wody wyraża sie w mval/dm3 i oznacza miareczkując 100 cm3 wody 0,1-normalnym kwasem solnym lub siarkowym wobec fenoloftaleiny {zasadowość p), a następnie wobec oranżu metylowego (zasadowość m). Zasadowość p (zmiana barwy przy pH = 8.2) uwzględnia wszystkie alkalicznie reagujące składniki wody, które dysocjują z wydzielaniem jonów OH-, zasadowość m zaś (zmiana barwy przy pH=4,3) obejmuje takie występujące w wodzie związki, które reagują z kwasem solnym aż do uzyskania punktu zobojętnienia wobec oranżu metylowego.

Żelazo, mangan - w wodach naturalnych występują przeważnie w postaci węglowodorów, siarczanów, chlorków, związków humusowych i niekiedy fosforanów. Obecność jonów żelaza i manganu jest bardzo szkodliwa dla wielu procesów technologicznych, szczególnie w przemyśle papierniczym, włókienniczym i produkcji błon fotograficznych. Ponadto zawartość żelaza i manganu w wodzie może powodować rozwój bakterii żelazistych i manganowych, których kolonie mogą być przyczyna zarastania przewodów wodociągowych.

Chlorki - zawartość chlorków w wodzie może być wywołana wymywaniem pokładów chlorków bądź też mogą się w niej pojawić wskutek obecności ścieków. Najczęściej chlorki w wodach powierzchniowych występują, jako NaCI, CaCl2 i MgCl2, przy czym zawsze w postaci związków rozpuszczonych.

Związki azotu (amoniak, azotyny, azotany) - powstają głównie z substancji białkowych, które dostają sie do wody z doprowadzanymi ściekami. Amoniak występujący w wodzie może być pochodzenia organicznego lub nieorganicznego. Jeżeli jest on pochodzenia organicznego, obserwuje sie podwyższoną utlenialność.

Azotyny powstają głównie na skutek utleniania amoniaku w wodzie, mogą również przedostawać się sie do niej wraz z woda deszczowa na skutek redukcji azotanów zawartych w glebie.

Azotany stanowią produkt biochemicznego utleniania amoniaku i azotynów bądź też mogą być wyługowane z gleby.

Siarkowodór - nadaje wodzie nieprzyjemny zapach, powoduje rozwój bakterii siarkowych oraz wywołuje korozje. Siarkowodór występujący zazwyczaj w wodach podziemnych, może być pochodzenia mineralnego, organicznego lub biologicznego, przy czym przybiera postać rozpuszczonego gazu lub siarczków. Postać występowania siarkowodoru w wodzie zależy od pH:

  • przy pH<5 ma postać H2S;
  • przy pH>7 występuje, jako jon HS-;
  • przy pH = 5 - 7 może występować, jako H2S lub HS-,

Siarczany - obok chlorków najbardziej rozpowszechnione zanieczyszczenia w wodzie. Dostają sie one do niej wskutek wymywania skal osadowych, wyługowania gleby oraz niekiedy na skutek utleniania siarczków i siarki stanowiących produkty rozkładu białka pochodzącego ze ścieków. Znaczna zawartość siarczanów w wodzie może powodować choroby przewodu pokarmowego, a ponadto woda taka może być przyczyna korozji betonu i konstrukcji żelbetowych.

Dwutlenek węgla - zależnie od odczynu wody może występować w następujących postaciach:

  • przy pH<4 - głównie, jako CO2 gazowy;
  • przy pH = 8,4 - głównie w postaci jonu wodorowęglanowego HC03-;
  • przy pH> 10,5 - głównie, jako jon węglanowy CO32-.

Dwutlenek węgla agresywny - cześć wolnego dwutlenku węgla, która jest niezbędna do zabezpieczenia rozpuszczonych w wodzie wodorowęglanów przed rozkładem. Jest bardzo aktywny i powoduje korozje metali. Ponadto powoduje on rozpuszczanie węglanu wapnia CaCO3 w zaprawach lub betonie i dlatego powinien być usunięty z wody przeznaczonej do celów budowlanych. Przy ocenie agresywności wody, obok stężenia agresywnego dwutlenku węgla, należy uwzględniać również zawartość soli w wodzie. Woda o takiej samej zawartości agresywnego CO2 jest tym agresywniejsza, im większa jest w niej zawartość soli.

Utlenialność - umowny wskaźnik jakości wody, określający zawartość w wodzie substancji utleniających się nadmanganianem potasu KMn04 i wyrażony w mg 02/dm3 badanej wody lub w mg zużytego KMn04 na dm3 (1 mg KMn04 odpowiada 0,25 mg O2).

Sucha pozostałość - pozostałość po odparowaniu wody, wysuszona w temperaturze 105°C i przeliczona na 1 dm3 wody Składają sie na nią wszystkie substancje stale, rozpuszczone i zawieszone w wodzie.

Pozostałość po prażeniu - pozostałość po prażeniu suchej pozostałości w temperaturze 550*C (wypalane zostają wszystkie substancje organiczne).

Strata po prażeniu - umowny wskaźnik zawartości związków organicznych w wodzie.

Przewodność elektryczna - jest wywołana obecnością jonów powstałych w wyniku dysocjacji rozpuszczonych soli oraz amoniaku i dwutlenku węgla. Jednostką przewodności jest S/cm (μS/cm). Przewodność elektryczna należy podawać dla temperatury 20°C. Może być podstawą oceny umownego stężenia NaCI wg zależności:

1 μS/cm = 0,55 mg NaCI/dm3

WYMAGANIA DOTYCZĄCE JAKOŚCI WODY PRZEZNACZONEJ DO SPOŻYCIA PRZEZ LUDZI

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. (Dz.U. 2017 poz. 2294)

 WYMAGANIA MIKROBIOLOGICZNE JAKIM POWINNA ODPOWIADAĆ WODA PRZEZNACZONA DO SPOŻYCIA PRZEZ LUDZI wskaźnik jakości wody

WYMAGANIA FIZYKOCHEMICZNE WODA PRZEZNACZONA DO SPOŻYCIA PRZEZ LUDZI 

Wymagania mikrobiologiczne, jakim powinna odpowiadać ciepła woda, minimalna częstotliwość pobierania próbek ciepłej wody oraz procedury postępowania w zależności od wyników badania bakteriologicznego 1)

Wymagania mikrobiologiczne jakim powinna odpowiadać ciepła woda

1) Należy badać w próbkach wody ciepłej pobranych w przedsiębiorstwach podmiotu wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne i w budynkach zamieszkania zbiorowego oraz w budynkach użyteczności publicznej, w których w trakcie ich użytkowania wytwarzany jest aerozol wodno-powietrzny.

2) Wartość parametru dotyczy przedsiębiorstw podmiotu wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, w których przebywają pacjenci o obniżonej odporności, w tym objęci leczeniem immunopresyjnym.

WSKAŹNIKI JAKOŚCI WODY W INSTALACJACH CENTRALNEGO OGRZEWANIA 

WSKAŹNIKI JAKOŚCI WODY W INSTALACJACH CENTRALNEGO OGRZEWANIA 

WYMAGANIA JAKOŚCI WODY OBIEGOWEJ W KOMORACH Z POWIERZCHNIAMI ZRASZANYMI

 Wymagania jakości wody chłodniczej wg VDI 3803 oraz w instalacjach klimatyzacyjnych wg VDI 3804

 Zródło: Redakcja naukowa Jacek Nawrocki - Uzdatnianie wody Procesy fizyczne, chemiczne i biologiczne Część 2 - Wydawnictwo Naukowe UAM, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2010

X logo web skypefejsyt pinterest Microsoft teams logo

Ten serwis używa cookies do prawidłowego funkcjonowania

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych w naszym serwisie, dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies użytkownik może kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszego serwisu internetowego, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje stosowanie plików cookies. Czytaj więcej…

Zrozumiałem

sectigo trust seal lg 140x54

ECOPRIUS Konsultacje i wyceny - płatności